ด้วยรายงานของคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลกรณีปัญหาการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญมาตรา ๒๙๑อยู่ในระหว่างการจัดพิมพ์เพื่อแจกจ่ายให้กับผู้ที่สนใจ คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลได้รับทราบว่ารายงานดังกล่าวได้รับความสนใจจากหลายฝ่าย  ในชั้นนี้จึงขอจัดทำรายงานฉบับย่อขึ้นก่อน

รายงานของคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลมีความยาว ๕๐ หน้า ครอบคลุมเนื้อหาสาระสำคัญ ได้แก่ ที่มาของคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลรายชื่อคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาล รายชื่อนักวิชาการที่มาให้ความเห็นและประเด็นหารือ  ความเห็นของนักวิชาการ ปัญหาสำคัญโดยรวมของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐  รากเหง้าปมความขัดแย้งของสังคมไทยในสถานการณ์ปัจจุบัน  ความพยายามแก้ไขรัฐธรรมนูญ พุทธศักราช ๒๕๕๐ในอดีตที่ผ่านมา  ข้อเสนอของคณะกรรมการสมานฉันท์เพื่อปฏิรูปการเมืองและศึกษาการแก้ไขรัฐธรรมนูญและคณะกรรมการพิจารณาแนวทางการแก้ไขรัฐธรรมนูญตามข้อเสนอของคณะกรรมการ  สมานฉันท์เพื่อปฏิรูปการเมืองและศึกษาการแก้ไขรัฐธรรมนูญ  ข้อเสนอของคณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดองแห่งชาติ(คอป.)  นโยบายรัฐบาลเกี่ยวกับการแก้ไขรัฐธรรมนูญ พุทธศักราช ๒๕๕๐  สาระสำคัญของคำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญ ศาลรัฐธรรมนูญมีอำนาจรับคำร้องตามมาตรา ๖๘ ได้โดยตรงหรือไม่  การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ สามารถแก้ไขเพิ่มเติมโดยยกเลิกรัฐธรรมนูญทั้งฉบับได้หรือไม่  การแก้ไขรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ เป็นการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขหรือเพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศโดย       วิธีการซึ่งมิได้เป็นไปตามวิถีทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญตามที่บัญญัติไว้ในมาตรา ๖๘ หรือไม่              

ความเห็นคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลต่อคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในแต่ละประเด็น  สิทธิในการยื่นคำร้องโดยตรงต่อศาลรัฐธรรมนูญตามมาตรา ๖๘  ความเห็นคณะทำงานพรรคร่วมกรณีการยื่นคำร้องโดยตรงต่อศาลรัฐธรรมนูญในแต่ละประเด็น  ประเด็นข้อกฎหมายสำคัญที่ศาลรัฐธรรมนูญมิได้มีคำวินิจฉัยตามข้อต่อสู้ของผู้ถูกร้อง  การแก้ไขรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ เพื่อจัดตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่สามารถกระทำได้หรือไม่  ความเห็นส่วนตนของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละท่านในกรณีการแก้ไขรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑  คำแถลงของโฆษกศาลรัฐธรรมนูญและตุลาการศาลรัฐธรรมนูญต่อสื่อมวลชนกรณีคำแนะนำของศาลรัฐธรรมนูญ  ความเห็นคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลกรณีการแก้ไขรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑  ความเห็นคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลต่อการลงมติร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญในวาระที่สาม  ข้อเสนอแนะคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลกรณีแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ ๑.      การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญเพื่อให้มี สสร. เป็นนโยบายของรัฐบาลที่ได้แถลงไว้ต่อรัฐสภา

รัฐบาลและได้แถลงนโยบายต่อรัฐสภาในนโยบายเร่งด่วนที่ต้องทำภายใน ๑ ปี ข้อ ๑.๑๖ ระบุว่า“เร่งรัดและผลักดันการปฏิรูปการเมืองที่ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างกว้างขวาง โดยมีสภาร่างรัฐธรรมนูญที่เป็นอิสระยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ เพื่อวางกลไกการใช้อำนาจอธิปไตยที่ยึดหลักนิติธรรม และองค์กรที่ใช้อำนาจรัฐที่มีความรับผิดชอบต่อประชาชนและพร้อมรับการตรวจสอบ ทั้งนี้ ให้ประชาชนเห็นชอบผ่านการออกเสียงประชามติ”

                แนวคิดในการนำเสนอนโยบายดังกล่าวของรัฐบาล มีเจตนารมณ์มุ่งหวังว่ารัฐธรรมนูญที่ยกร่างโดยประชาชนและหากได้รับความเห็นชอบจากประชาชน  ในที่สุดแล้วจะเป็นรัฐธรรมนูญที่ดี แก้ปัญหาความไม่เป็นธรรมและสร้างเสริมประชาธิปไตยให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น เพื่อเป็นหลักอันมั่นคงของสังคมไทยต่อไป และวิธีการดังกล่าวได้เคยกระทำมาแล้วในอดีต เช่น การเพิ่มมาตรา ๒๑๑ ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๖) พุทธศักราช ๒๕๓๙ เพื่อให้มี สสร.อันเป็นที่มาของรัฐธรรมนูญ พุทธศักราช ๒๕๔๐ ซึ่งได้รับการกล่าวขานว่า เป็นรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน

                ดังนั้นการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ เพื่อจัดให้มี สสร. ยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่จึงเป็นการดำเนินการตามนโยบายของรัฐบาลภายใต้กรอบของรัฐธรรมนูญ เป็นการใช้อำนาจหน้าที่ตามที่รัฐธรรมนูญกำหนดไว้

๒.      ความเห็นต่อคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในแต่ละประเด็น
แม้ศาลรัฐธรรมนูญจะได้มีคำวินิจฉัยที่ ๑๘-๒๒/๒๕๕๕ ว่าการดำเนินการเสนอร่างรัฐธรรมนูญของคณะรัฐมนตรีและสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร รวมถึงการพิจารณาของรัฐสภามิได้เป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพเพื่อล้มล้างการปกครอง ฯ ตามมาตรา ๖๘ ของรัฐธรรมนูญ  ให้ยกคำร้องทั้งห้าคำร้องอย่างไรก็ตามคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในประเด็นอื่น  ยังขาดความชัดเจนในผลแห่งคำวินิจฉัยโดยเฉพาะอย่างยิ่งประเด็นการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญของรัฐสภาที่ยังค้างพิจารณาอยู่ในวาระที่สาม  ว่าจะดำเนินการอย่างไรต่อไป เนื่องจากคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญมีการระบุในทำนองว่ารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ ได้ผ่านการลงประชามติโดยตรงของประชาชน การจะแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญโดยการยกร่างรัฐธรรมนูญขึ้นใหม่ทั้งฉบับ ก็ควรให้ประชาชนได้ลงประชามติเสียก่อนว่าสมควรจะมีรัฐธรรมนูญฉบับใหม่หรือไม่ คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลมีความเห็นต่อคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในแต่ละประเด็น ดังต่อไปนี้
ประเด็นแรกเรื่องสิทธิในการยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญโดยตรง ศาลรัฐธรรมนูญมีมติ ๗ ต่อ ๑ เห็นว่า ศาลรัฐธรรมนูญมีอำนาจรับคำร้องที่ผู้ทราบการกระทำตามมาตรา ๖๘ วรรคหนึ่ง ยื่นโดยตรงต่อศาลรัฐธรรมนูญได้โดยมิต้องผ่านอัยการสูงสุด

                สำหรับประเด็นนี้ แม้จะเป็นคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญที่ผูกพันองค์กรต่าง ๆ แต่ก็เป็นคำวินิจฉัยที่เห็นได้ชัดว่า เป็นการตีความรัฐธรรมนูญมาตรา ๖๘ วรรคสองไปในทางที่ขยายอำนาจของตนเองเสมือนดังว่า ศาลรัฐธรรมนูญได้บัญญัติรัฐธรรมนูญขึ้นมาใหม่ เป็นคำวินิจฉัยที่ขัดแย้งกับถ้อยคำและเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญอย่างชัดเจน ขัดแย้งกับตำราทางวิชาการ เอกสารทางวิชาการของสำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ รวมทั้งเว็บไซต์แนะนำประชาชน และขัดแย้งกับคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญที่เคยมีมาก่อน คำวินิจฉัยในประเด็นนี้ทำให้บทบัญญัติในมาตรา ๖๘ วรรคสอง ที่ให้อำนาจอัยการสูงสุดตรวจสอบข้อเท็จจริงและยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญไม่มีที่บังคับใช้

                คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาล  มีข้อสังเกตว่าสำหรับคำวินิจฉัยในประเด็นแรกนี้  นั้นศาลรัฐธรรมนูญมิได้วินิจฉัยประเด็นปัญหาข้อกฎหมายสำคัญซึ่งผู้ถูกร้องได้ต่อสู้ไว้ว่า
“ร่างรัฐธรรมนูญของผู้ถูกร้อง ที่เสนอต่อรัฐสภามิใช่เป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพตามมาตรา ๖๘ เพราะผู้ถูกร้องโดยเฉพาะคณะรัฐมนตรี สมาชิกรัฐสภา เป็นองค์กรและคณะบุคคลที่ใช้อำนาจหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญ การเสนอร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมต่อรัฐสภาเป็นไปตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญมาตรา ๒๙๑ (๑)”

ประเด็นนี้เป็นประเด็นข้อกฎหมายรัฐธรรมนูญที่สำคัญยิ่ง ศาลรัฐธรรมนูญควรจะต้องมีคำวินิจฉัยเสียก่อนที่จะเข้าไปวินิจฉัยอำนาจของศาลรัฐธรรมนูญตามมาตรา ๖๘ วรรคสอง และเมื่อพิจารณาความเห็นในการมีคำวินิจฉัยคดีส่วนตนของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ๓ ท่านก็ปรากฏว่าได้ให้ความเห็นในประเด็นนี้ไว้ด้วยคือ นายวสันต์ ฯ นายบุญส่ง ฯ และนายอุดมศักดิ์ ฯ โดยมีความเห็นสรุปได้ว่า การเสนอร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมต่อรัฐสภาหรือการที่รัฐสภาพิจารณาญัตติร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมไม่เป็นการใช้สิทธิเสรีภาพตามมาตรา ๖๘ วรรคหนึ่ง แต่ความเห็นของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้ง ๓ ท่านนี้ก็มิได้ปรากฏอยู่ในคำวินิจฉัยกลางแต่อย่างใด

                ประเด็นข้อกฎหมายตามมาตรา ๖๘ วรรคหนึ่งที่กล่าวมา เป็นข้อกฎหมายสำคัญในสาระของการพิจารณาคำร้องตามบทบัญญัติของมาตรา ๖๘ กล่าวคือ หากศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่า มิใช่เรื่องการใช้สิทธิเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญ หรือคณะรัฐมนตรี หรือสมาชิกรัฐสภา มิใช่บุคคลตามความหมายของบทบัญญัติในมาตรา ๖๘ วรรคหนึ่งแล้ว ศาลรัฐธรรมนูญย่อมไม่มีอำนาจที่จะรับคำร้องไว้พิจารณาได้และมิพักต้องพิจารณาว่าการกระทำตามคำร้องนั้น เป็นการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญนี้ หรือเพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศโดยวิธีการซึ่งมิได้เป็นไปตามวิถีทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญตามมาตรา ๖๘ วรรคสองหรือไม่

                ประเด็นที่สองปัญหาว่าการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ เพื่อจัดตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่สามารถทำได้หรือไม่

                ศาลรัฐธรรมนูญได้มีคำวินิจฉัยในประเด็นนี้ว่า  “การตรารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ เป็นกระบวนการที่ได้ผ่านการลงประชามติโดยตรงของประชาชนผู้เป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตย ประชาชนจึงเป็นผู้สถาปนารัฐธรรมนูญฉบับนี้ ดังนั้น การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ แม้จะเป็นอำนาจของรัฐสภาก็ตามแต่การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญโดยการยกร่างใหม่ทั้งฉบับยังไม่สอดคล้องกับเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ เนื่องจากรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันนี้ได้มาโดยการลงประชามติของประชาชนก็ควรจะได้ให้ประชาชนผู้มีอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญได้ลงประชามติเสียก่อนว่าสมควรจะมีรัฐธรรมนูญฉบับใหม่หรือไม่ หรือรัฐสภาจะใช้อำนาจในการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญเป็นรายมาตราก็เป็นความเหมาะสมและเป็นอำนาจของรัฐสภาที่จะดำเนินการดังกล่าวนี้ได้ซึ่งจะเป็นการสอดคล้องกับเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑”

ข้อที่เป็นปัญหาในประเด็นที่สองนี้ คือ คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในประเด็นนี้มีผลผูกพันทุกองค์กรตามรัฐธรรมนูญมาตรา ๒๑๖ วรรคห้าหรือไม่ หรือเป็นเพียงคำแนะนำที่ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องอาจปฏิบัติตามหรือไม่ก็ได้ กล่าวคือ

จากความเห็นในการวินิจฉัยคดีส่วนตนของตุลาการ ๘ ท่านนั้น  ปรากฏว่ามีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ๓ ท่านเห็นว่า  เป็นเรื่องที่นอกเหนืออำนาจของศาลรัฐธรรมนูญที่จะวินิจฉัย ๑ ท่านเห็นว่า การแก้ไขรัฐธรรมนูญทั้งฉบับสามารถกระทำได้ ๑ ท่านเห็นว่าสามารถกระทำได้ หากมีการทำประชามติก่อนที่พระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธย ๑ ท่านเห็นว่า ต้องทำประชามติให้ประชาชนเห็นชอบก่อนการจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ ๑ ท่านเห็นว่าหากมีการจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ขึ้น จะขัดต่อมาตรา ๖๘  ๑ ท่านเห็นว่าหากรัฐสภาหรือสภาร่างรัฐธรรมนูญ (สสร.) จะยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ต้องได้รับประชามติจากประชาชนก่อน

จากการพิจารณาคำวินิจฉัยส่วนตนของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้ง ๘ ท่าน  เห็นได้ว่ามีตุลาการเพียง ๓ ท่านกล่าวถึงการจัดทำประชามติ  และมีเพียง ๑ ใน  ๓ ท่าน เท่านั้นที่กล่าวไว้โดยชัดเจนว่าให้มีการลงประชามติก่อนการจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่

คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลจึงมีความเห็นว่า ประเด็นการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญมาตรา ๒๙๑ เพื่อจัดตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญขึ้นจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่จะสามารถกระทำได้หรือไม่นั้น  ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมีความเห็น ๕ ต่อ ๓ ว่ากระทำได้และหากจะต้องทำประชามติ ก็สามารถกระทำได้ก่อนพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธย จึงได้แนะนำให้สามารถลงประชามติในลักษณะดังกล่าวได้ ดังนั้นการลงมติร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ..) พุทธศักราช .... ในวาระที่สามเพื่อนำไปสู่การยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่และนำไปให้ประชาชนลงประชามติ จึงสอดคล้องและเป็นไปตามคำแนะนำของศาลรัฐธรรมนูญอยู่แล้ว

                คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลเห็นว่า  หลักการในร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมที่ค้างวาระที่สามอยู่ในขณะนี้เป็นวิธีการจัดทำร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ที่มีความเป็นประชาธิปไตยสูง โดยให้ประชาชนมีส่วนร่วมโดยตรงตั้งแต่ขั้นตอนการยกร่างด้วยการเลือกตั้ง สสร.โดยตรง จากนั้นเป็นการให้ความเห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญด้วยการลงประชามติโดยประชาชน  สสร.มีหน้าที่เพียงยกร่างรัฐธรรมนูญเท่านั้น ไม่มีอำนาจให้ความเห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญแต่อย่างใด  ซึ่งคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในประเด็นนี้เมื่อพิจารณาคำวินิจฉัยส่วนตนแล้วจะเห็นได้ว่า  ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมิได้มีมติด้วยเสียงข้างมากว่าจะกระทำมิได้แต่อย่างใด โดยเหตุนี้จึงทำให้คำวินิจฉัยกลางออกมาในลักษณะเป็นคำแนะนำมิใช่เป็นคำวินิจฉัย  สอดคล้องกับคำสัมภาษณ์ของโฆษกศาลรัฐธรรมนูญและตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่กล่าวว่า  การทำประชามติเป็นเพียงข้อเสนอแนะของศาลรัฐธรรมนูญเท่านั้น

ดังนั้น การที่รัฐสภาจะลงมติเห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับที่ ..)  พุทธศักราช .... ในวาระที่สาม และมีการดำเนินการตามขั้นตอนต่อไปจนมีสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญเพื่อยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ขึ้น และนำร่างที่ได้ยกร่างขึ้นนั้นไปให้ประชาชนลงประชามติซึ่งหากเห็นชอบก็จะต้องทูลเกล้า ฯ เพื่อทรงลงพระปรมาภิไธยต่อไปนั้น จึงเป็นการกระทำที่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญและไม่ขัดหรือแย้งต่อคำวินิจฉัยหรือคำแนะนำของศาลรัฐธรรมนูญแต่อย่างใด

อย่างไรก็ตาม มีผู้ตั้งข้อสังเกตว่า การลงมติวาระที่สามเพื่อให้มีสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ อาจนำไปสู่ความยุ่งยากและสร้างปัญหาความวุ่นวายในสังคมขึ้นอีกได้ เพราะมีผู้ที่ไม่ประสงค์จะให้มีการแก้ไขรัฐธรรมนูญเพื่อให้ได้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ที่มีความชอบธรรมและเป็นประชาธิปไตยก็จะออกมาต่อต้านโต้แย้งคัดค้านได้ตลอดเวลา ประกอบกับเมื่อได้คำนึงถึงผลของคำวินิจฉัยในคำร้องตามมาตรา ๖๘  ที่ศาลรัฐธรรมนูญขยายเขตอำนาจของตนเองว่าสามารถรับคำร้องไว้ได้โดยตรง โดยไม่ต้องผ่านอัยการสูงสุด อันเป็นการเปิดช่องทางให้มีการยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญอีกโดยอ้างประเด็นดังกล่าวแล้ว

คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาล เห็นว่า การดำเนินการให้มีการลงประชามติว่าสมควรจะให้มีรัฐธรรมนูญฉบับใหม่หรือไม่ก่อนที่จะมีการลงมติในวาระที่สาม  อาจเป็นทางเลือกหนึ่งเพื่อให้สังคมเห็นว่าพรรคร่วมรัฐบาลอยากให้เกิดความรอบคอบและขจัดข้อคัดค้าน โต้แย้ง ทั้งปวงออกไป แต่การทำประชามติโดยอาศัยบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ๒๕๕๐ และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการออกเสียงประชามติ พ.ศ. ๒๕๕๒ ก็ดี  หรือเสนอกฎหมายเฉพาะในการจัดทำประชามติ หรือข้อเสนอให้มีการแก้ไขรัฐธรรมนูญ มาตรา ๑๖๕ ก็ดี  ล้วนแล้วแต่ต้องพิจารณาแง่มุมทางกฎหมาย  ความล่าช้าและความชอบธรรมในการดำเนินการ  โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากดำเนินการลงประชามติตามรัฐธรรมนูญ มาตรา ๑๖๕  และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการออกเสียงประชามติ พ.ศ. ๒๕๕๒  ต้องคำนึงว่าประชาชนผู้มีสิทธิออกเสียงจะต้องมาใช้สิทธิเกินกว่ากึ่งหนึ่งของผู้มีสิทธิออกเสียงประชามติเป็นเบื้องต้น

                ศาลรัฐธรรมนูญได้มีมติด้วยคะแนน ๘ ต่อ ๐ ว่าการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญไม่เป็นการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขหรือเพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศโดยวิธีการซึ่งมิได้เป็นไปตามวิถีทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญและให้ยกคำร้องทั้งห้า     คำร้อง และแม้เหตุผลในคำวินิจฉัยส่วนตนของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละท่านอาจแตกต่างกันบ้างก็ตาม แต่จากคำวินิจฉัยกลางโดยเฉพาะหน้า ๒๖-๒๗ ที่ว่า   “พิจารณาแล้วเห็นว่า การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ มีเจตนารมณ์เพื่อต้องการให้มีวิธีการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญขึ้นเป็นรายมาตราเพื่อปฏิรูป

การเมืองและปรับปรุงโครงสร้างทางการเมืองขึ้นใหม่ให้มีเสถียรภาพและประสิทธิภาพยิ่งขึ้น และเป็นอำนาจที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ ให้ไว้เพื่อเป็นช่องทางในการแก้ไขปัญหาที่อาจเกิดขึ้นจากข้อบกพร่องในตัวรัฐธรรมนูญเอง หรือปัญหาจากข้อเท็จจริงทางการเมืองที่ต้องมีการแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ และมีความสอดคล้องต่อเนื่องในคราวเดียวกัน ร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ..) พุทธศักราช .... จึงเป็นผลมาจากรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๙๑ อันถือได้ว่ามีที่มาจากรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน หากพิจารณาร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ..)  พุทธศักราช .... ที่มาจากการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ เพื่อให้มีสภาร่างรัฐธรรมนูญมาทำหน้าที่จัดทำร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ และกำหนดกระบวนการจัดทำร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ ดังที่ได้ผ่านความเห็นชอบของรัฐสภาในวาระที่สอง และกำลังเข้าสู่การลงมติในวาระที่สามจะเห็นได้ว่ากระบวนการดังกล่าวยังไม่มีข้อเท็จจริงเพียงพอที่จะถือได้ว่าเป็นการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญ ดังที่ผู้ร้องกล่าวอ้าง อีกทั้งขั้นตอนการจัดตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญยังมิได้เป็นรูปธรรม

การกล่าวอ้างของผู้ร้องจึงเป็นการคาดการณ์ล่วงหน้าซึ่งยังไม่ปรากฏผลประการใด และยิ่งเมื่อพิจารณาบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ มาตรา ๒๙๑ (๑) วรรคสอง ซึ่งถือเป็นข้อจำกัดของการแก้ไขเพิ่มเติมของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ ได้บัญญัติไว้อย่างชัดแจ้งในการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญว่า “ญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญที่มีผลเป็นการเปลี่ยนแปลงการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขหรือเปลี่ยนแปลงรูปของรัฐจะเสนอ มิได้” ประกอบกับบันทึกหลักการและเหตุผลประกอบร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ..) พุทธศักราช .... ให้เหตุผลว่า “ จะยังคงรักษาระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขไว้ตลอดไป ” และในบทบัญญัติของร่างรัฐธรรมนูญดังกล่าว มาตรา ๒๙๑/๑๑ วรรคห้า ก็ยังบัญญัติคุ้มกันเพื่อรับรองการร่างรัฐธรรมนูญที่จะไม่กระทบถึงสาระสำคัญแห่งรัฐว่า “ร่างรัฐธรรมนูญที่มีผลเป็นการเปลี่ยนแปลงการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข หรือเปลี่ยนแปลงรูปของรัฐ หรือเปลี่ยนแปลงแก้ไขบทบัญญัติในหมวดว่าด้วยพระมหากษัตริย์จะกระทำมิได้” และหากร่างรัฐธรรมนูญมีลักษณะตามวรรคห้าดังกล่าว “ให้ร่างรัฐธรรมนูญนั้นเป็นอันตกไป” ตามที่กำหนดไว้ในมาตรา ๒๙๑/๑๑ วรรคหก

อย่างไรก็ตาม หากสภาร่างรัฐธรรมนูญได้จัดทำร่างรัฐธรรมนูญที่มีลักษณะเป็นการเปลี่ยนแปลงการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข หรือเปลี่ยนแปลงรูปของรัฐ หรือเปลี่ยนแปลงแก้ไขบทบัญญัติในหมวดว่าด้วยพระมหากษัตริย์แล้ว ทั้งประธานรัฐสภาและรัฐสภาก็มีอำนาจยับยั้งให้ร่างรัฐธรรมนูญนั้นเป็นอันตกไปได้ รวมทั้งหากบุคคลใดทราบว่ามีกระทำการเพื่อล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญนี้ ผู้ทราบการกระทำดังกล่าวก็ยังมีสิทธิเสนอเรื่องให้อัยการสูงสุดตรวจสอบข้อเท็จจริงและยื่นคำร้องขอให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยสั่งการให้เลิกการกระทำดังกล่าวในทุกช่วงเหตุการณ์ที่บุคคลนั้นทราบตราบเท่าที่รัฐธรรมนูญ มาตรา ๖๘ ยังมีผลใช้บังคับ”นั้น      

เมื่อพิจารณาประกอบกับคำวินิจฉัยในประเด็นที่สองแล้ว คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลเห็นว่า    คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญมิได้ห้ามมิให้รัฐสภาลงมติร่างรัฐธรรมนูญวาระที่สาม  เพราะการลงมติวาระที่สามของรัฐสภามิได้เป็นการล้มล้างการปกครอง ฯ ตามที่ผู้ร้องกล่าวอ้าง อันจะนำมาซึ่งการใช้สิทธิตามมาตรา ๖๘ ของรัฐธรรมนูญแต่อย่างใด  เนื่องจากเมื่อรัฐสภาลงมติผ่านร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญในวาระที่สาม ร่างรัฐธรรมนูญดังกล่าว จะเป็นรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๓) พุทธศักราช .... เนื้อหาสาระในส่วนอื่น ๆ ของรัฐธรรมนูญ ๒๕๕๐ ยังอยู่ครบถ้วนและยังไม่มีรัฐธรรมนูญฉบับใหม่เกิดขึ้นแต่อย่างใด เป็นเพียงเรื่องของ สสร.ที่จะยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ภายใต้กรอบของมาตรา ๒๙๑/๑๑ วรรคห้า  คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในประเด็นนี้จึงมุ่งเน้นไปที่ร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ที่ สสร.จะจัดทำขึ้นว่ามีบทบัญญัติใดที่มีผลเป็นการต้องห้ามหรือมีการล้มล้างการปกครอง ฯ หรือไม่ มิใช่ประเด็นว่ารัฐสภามีอำนาจลงมติในวาระที่สามหรือไม่

๓.  ข้อเสนอแนะคณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาล
                ๑) รัฐสภามีอำนาจและหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญที่จะลงมติร่างแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญในวาระที่สาม
                ๒) คณะทำงานพรรคร่วมรัฐบาลตระหนักดีว่า สังคมไทยยังมีความขัดแย้งกันอยู่มาก การลงมติวาระที่สาม จึงควรพิจารณาใช้ช่วงจังหวะเวลาให้รอบคอบ และก่อนจะลงมติ  รัฐบาลและพรรคร่วมรัฐบาลควรรณรงค์ทำความเข้าใจให้ประชาชนส่วนใหญ่เห็นความจำเป็นของการแก้ไขรัฐธรรมนูญให้เป็นประชาธิปไตย มีความชอบธรรม ยึดมั่นในหลักนิติธรรม เป็นรัฐธรรมนูญของประชาชนอย่างแท้จริง
๓) สำหรับการทำประชามตินั้น เนื่องจากร่างรัฐธรรมนูญที่รอการลงมติอยู่ในวาระที่สาม ได้มีการบัญญัติถึงเรื่องการลงประชามติไว้แล้ว ว่าเป็นการลงประชามติก่อนจะเป็นกฎหมาย กล่าวคือเมื่อ สสร.ยกร่างรัฐธรรมนูญเสร็จแล้ว จะนำไปให้ประชาชนลงประชามติ ว่าจะเห็นชอบด้วยหรือไม่ ถ้าประชาชนเห็นชอบและทรงลงพระปรมาภิไธยแล้ว ก็จะเป็นกฎหมายใช้บังคับต่อไป เช่นเดียวกับการลงประชามติเห็นชอบในร่างรัฐธรรมนูญ ๒๕๕๐ ถ้าประชาชนไม่เห็นชอบก็ตกไปดังนั้น การทำประชามติเมื่อ สสร.ร่างรัฐธรรมนูญเสร็จแล้ว จึงเป็นสิ่งที่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญและสอดคล้องกับคำแนะนำของศาลรัฐธรรมนูญ

ในกรณีที่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องประสงค์มิให้เกิดข้อโต้แย้งคัดค้านทั้งปวง คณะรัฐมนตรีก็อาจจัดให้มีการออกเสียงประชามติตามรัฐธรรมนูญ มาตรา ๑๖๕ ได้  แต่ต้องทำความเข้าใจกับสังคมให้ชัดเจนว่า เป็นเรื่องการแก้ปัญหาความขัดแย้งและเป็นความปรารถนาดี มิใช่ประเด็นให้มาเรียกร้องความรับผิดชอบของคณะรัฐมนตรี หากประชามติไม่ผ่าน หรือสมาชิกรัฐสภาอาจเสนอให้มีกฎหมายเฉพาะให้ออกเสียงประชามติในเรื่องนี้ หรือแก้ไขรัฐธรรมนูญ มาตรา ๑๖๕ เพิ่มเติมการทำประชามติกรณีมีการจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่เข้าไป แต่ก็ต้องทำความเข้าใจกับสังคมเช่นเดียวกัน ทั้งต้องอธิบายให้ชัดเจนด้วยว่า ไม่ใช่การถ่วงเวลาแต่เป็นความรอบคอบโดยจะเร่งรัดดำเนินการไปพร้อม ๆ กับการรณรงค์ทำความเข้าใจ

๔) ในระหว่างนี้ หากจะแก้ไขรัฐธรรมนูญเป็นรายมาตราควบคู่กันไปด้วย ก็สามารถกระทำได้โดยสมควรที่จะแก้รัฐธรรมนูญที่ทุกฝ่ายเห็นพ้องร่วมกันก่อน เช่น มาตรา ๒๓๗ และมาตราอื่น ๆ ที่ขัดต่อหลักประชาธิปไตยและหลักนิติธรรม

๕) ส่วนกรณีที่ว่า หากมีการลงมติวาระที่สามแล้ว จะยังคงมีการฟ้องร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญอีกหรือไม่หรือจะมีกระบวนการต่อต้านในรูปแบบต่าง ๆ อีกหรือไม่ เห็นว่า โดยบริบทของสังคมปัจจุบันซึ่งยังคงมีความแตกแยก แบ่งฝักแบ่งฝ่ายกันอยู่ คงไม่มีหลักประกันใด ๆ ว่าจะไม่มีเหตุเช่นนั้น แต่รัฐสภาและรัฐบาลจะต้องทำหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญเพื่อเป็นหลักในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขต่อไป

ทีมแก้ รธน.ยอมทำประชามติ ให้รัฐรณรงค์ต่อ สุดงง! ถ้าโหวตไม่ผ่านก็ให้สภาแก้เองได้